Sulawesi

Na een reis in de minivan naar Tawau ging de ferry helaas niet verder dan Nunukan. Daar aangekomen was het niet mogelijk een visum on arrival te krijgen die je kunt verlengen, waardoor ik nu een visum heb voor 30 dagen. Dit was niet de planning. Ik had mijn reis zo bedacht dat ik vanaf Sulawesi een vlucht naar Sorong kon nemen voor de start van de duikexpeditie. Nu moet ik voor die tijd het land uit om opnieuw terug te keren...
In Nunukan werd ik meteen aangesproken door Bon, een Indonesische taxichauffeur, die me wilde helpen (check foto 2 van zijn geweldige interieur van zijn taxibusje, haha). Ik was eerst nog een beetje achterdochtig (wat moet hij van me?) maar hij was erg vriendelijk: op zoek naar een hotel, geld pinnen en zelfs een bezoekje naar zijn huis om zijn familie te ontmoeten. De volgende ochtend stond ik netjes om 7u klaar toen ik er bij de receptie achter kwam dat het pas 6u was, aangekomen in Indonesië waren we een uur terug gegaan in tijd. Oeps... Een uurtje later kwam Bon me ophalen om naar de ferry te brengen. Lieve, oprechte man!

De volgende ferry bracht me naar Tarakan. Tijdens de reis heb ik een hele tijd een groepje mannen geobserveerd die met inzet van geld memory aan het spelen waren, dit is verboden hoorde ik later. Voordat we aanmeerden werd de afvalemmer, waar iedereen netjes de vuilnis in had gedaan, nog even geleegd in de zee… Tja...
Het was allemaal een beetje krap in tijd maar ik was op tijd voor mijn vlucht naar Makassar, de hoofstad van Sulawesi. Door werd ik opgehaald door een vriend van een couchsurfer waar ik contact mee had en hij bracht me naar mijn hostel. Een erg fijne plek!
Ik heb mijn spullen gedropt en heb een wandelingetje over Losari Beach gemaakt, dit is overigens geen strand maar een soort boulevard. ‘s Avonds is het enorm druk en staat het vol met allemaal eettentjes die hetzelfde verkopen, ik vond het heel sfeervol.
Ik had vanaf Nunukan al gemerkt dat ik vaak de enige toerist ben en een bezienswaardigheid, hier was het niet anders. Veel mensen die me aanspreken met ‘hello mister’ (ik heb het opgegeven het verschil tussen mister/miss/madame uit te leggen, haha), mensen die met je op de foto willen, zwaaien, korte gesprekjes, begroeten, lachen; het deed me erg denken aan de tweede keer in Iran. Ik heb een aantal mini-interviews gedaan met studenten die een buitenlander moeten interviewen voor een project (en aangezien ik de enige was stonden ze letterlijk in de rij..). Daar ontmoette ik ook Sinta en Tina en uiteindelijk hebben we een paar uur samen opgetrokken en typische gerechten van Makassar geprobeerd.
De volgende ochtend werd ik wakker doordat er buiten van alles gaande was. Het bleek de wekelijkse autovrije zondagochtend te zijn, geweldig! Zoveel mensen op straat aan het wandelen, fietsen, skateboarden, skeeleren. Op de boulevard werd er gedanst door jong/oud, man/vrouw, hoofddoek/geen hoofddoek. Er waren standjes, kinderen die muziek maakten en met vaandels zwaaiden. Een vrolijke happening!
‘s Middags had ik mezef uitgenodigd om samen met Sinta naar haar kerk te gaan om de dienst bij te wonen.

In Nunukan had ik een aantal mensen uit verschillende plaatsen een berichtje via couchsurfen gestuurd, en waar het meestal een tijdje duurt voordat je antwoord krijgt (of je nooit wat terug krijgt) had ik van de 5 requests binnen een uur al 3 positieve reacties, wow! Ik had in Makassar niemand gevraagd, maar via via kreeg ik toch contact met Sri, die me voor 2 nachten wilde hosten. Na de kerkdienst heb ik haar ontmoet en hebben we heerlijke Sara’ba gedronken en nog meer traditioneel eten geproefd. Dit zal ik mijn hele verblijf in Sulawesi wel blijven doen want ze hebben ontzettend veel traditionele gerechten.
De volgende dag bracht Sri me vroeg naar haar vriendin, we hadden de vorige avond afgesproken dat ik met 2 van haar vrienden naar RammangRammang zou gaan, het tweede grootste karstgebergte in de wereld. De planning was om 7u te vertrekken, maar na een lange tijd bij haar vriendin te hebben gewacht kwam Mabrur om 9:30u dan eindelijk aan en konden we op pad.
De reis duurde zo’n 1,5u/2u met de scooter. Waar het in Amsterdam krioelt van de fietsen krioelt het hier van de scooters. Zoveel gemakkelijker dan een auto want we crossen overal tussendoor.
De reis naar RammangRammang vond ik eerlijk gezegd beter dan de bestemming. Er is zoveel te zien onderweg, ik heb er echt van genoten!
Na die tijd hebben we wat gegeten, Sara’ba gedronken, maar ik was blij toen we om 22:30 thuis waren en ik naar bed kon. Veel indrukken! Ik denk dat letterlijk alles anders dan in Nederland…

Om 9:30u vertrok mijn bus naar het volgende gebied, Tana Toraja. Dit staat bekend om zijn mooie natuur en de rijke cultuur. Om 18u werd ik op een kruispunt gedropt en werd ik met de scooter opgehaald door mijn host Ino, waarna we na een uurtje rijden aankwamen bij zijn traditionele houten huis. Hier woont hij het grootste gedeelde van het jaar met zijn moeder en nichtje. Het huis staat op palen, er is geen stromend water, de ‘douche’ en ‘wc’ zijn buiten/beneden, ze koken gedeeltelijk op hout, electriciteit is er enkel vanaf 18u (en de verlichting is dan ook de hele nacht aan want ze hebben geen uit-schakelaar) en het heeft echt geen enkele luxe. Ik vond het fantastisch!
De volgende ochtend zijn we wandelend op pad gegaan. Het dorp ligt in de bergen wat mooie uitzichten geeft. Er zijn rijstvelden, maar veel ‘farmers’ hebben ook cacao, koffie en/of fruit. Ik heb een klein inkijkje gekregen in het dagelijkse leven van de mensen, heel bijzoner!! Wat zijn wij toch rijk in Nederland (letterlijk en figuurlijk!).
We hebben een bezoekje gebracht aan de basisschool en de lokale wekelijkse markt. De mensen vinden mij reuze-interessant maar zijn over het algemeen een stuk verlegener dan in Makassar.
Rond 15u waren we terug, mijn hoofd vol van alle informatie die ik heb gekregen. Ik heb echt van alles gevraagd en Ino weet ontzettend veel en wil graag vertellen.

Donderdag hebben we met de scooter de weg naar Rantepao afgelegd. Normaal een tocht van zo’n 2 uur, maar wij hebben er 9u over gedaan. Onderweg zijn we op meerdere plekken gestopt om iets te bekijken; graven in een grot, babygrafjes in een boom, een groot Jezusbeeld op een berg en een aantal Tonkonanhuizen. Daarbij was de weg op plekken erg slecht én moesten we 2x stoppen voor een regenbui. Een erg lange dag, maar zeker interessant. Al zit mijn hoofd echt vol en heb ik soms behoefte aan een uurtje voor mezelf...

Vrijdagochtend mocht ik een begrafenisceremonie bijwonen. De cultuur van de Toraja’s is erg bijzonder wanneer het gaat om begrafenissen. Het kan voorkomen dat een overledene meerdere jaren in huis wordt bewaard tot er genoeg geld is gespaard voor een ceremonie die meerdere dagen duurt. Buitenstaanders zijn van harte welkom om de ceremonie bij te wonen, want hoe meer mensen hoe groter het aanzien van de familie.
De gasten hadden zich verzameld rondom de binnenplaats. Op een gegeven moment werden daar 12 buffels binnen gebracht waarop de familie besloot er 9 te offeren. Eén voor één werd een poot van de buffel vastgebonden aan een paal en werd de keel doorgesneden. Aan de reactie van de gasten te merken was dit een kleine sensatie. Valt hij meteen om, hoe lang bloedt hij, probeert hij weg te komen… Naar om te zien maar tegelijkertijd ook interessant. Het was een bloederig gebeuren! De buffels werden ontleed en (zowat) alles wordt de volgende dagen gegeten of weggegeven aan de gasten. Naast de buffels werden er achter de schermen ook nog een tiental varkens geslacht en zwart geblakerd. Daarna was het belangrijkste voor die dag over.
Alle familie verzameld zich die dagen. Deze begrafenis was een kleine ceremonie en er werden ‘slechts’ 9 buffels geslacht, bij grote ceremonies kunnen dit er wel 24 zijn. Er waren nu zeker 120 gasten, verspreid in verschillende ‘hutten’, genummerd en al, het is een hele organisatie.
Tana Toraja staat ook bekend om de Tongkonan-huizen, ook wel zadelhuis genoemd. Supermooi om te zien qua vorm en decoratie en de achterliggende gedachten erachter te horen.

Na de ceremonie was mijn hoofd echt vol met alle informatie die ik had gekregen en was ik eigenlijk blij om verder te reizen. Ino was een superhost, maar het initiatief moest vooral van mij komen en ik wilde weer even tijd met mezelf doorbrengen ;).
Met een shared car, die pas gaat rijden als hij vol is dus dat betekende eerst 1,5u wachten, ben ik in 2u naar Palopo gereden. De auto’s zijn hier vaak ook pakketdienst en je stopt een aantal keer onderweg om wat op te halen of af te geven. In Palopo wachtte mijn volgende host, Amma. Zij heeft 2 klasjes waar Engelse les wordt gegeven door vrijwilligers dus er waren ook 2 Engelsen in huis. Amma heeft 5 kinderen waardoor het alles bij elkaar een drukke boel was. Ik moest even wennen, maar door de drukte kon ik wel lekker mijn eigen ding doen, en dat was precies wat ik nodig had! Foto’s en blog bijwerken, vliegticket boeken, lezen, wetransfer, netflixen, muziek luisteren.
De eerste avond zijn we uit eten geweest en hebben we karaoke gedaan. Je krijgt hier een eigen kamer, lekker laagdrempelig zonder dat iedereen naar je kijkt. Zaterdagmiddag zijn we naar de watervallen geweest en heb ik een uurtje gekeken naar de Engelse les, niet heel bijzonder…

Zondag heb ik nog een klein begrafenisritueel bijgewoond en rond het middaguur een shared car naar Masamba gepakt, twee uur verderop. Geen bijzondere plaats, maar ik had een positieve reactie van couchsurfen en het was toch op de route. Nur en haar familie en een vriendin hebben mij Masamba laten zien, volgestopt met eten dat ik écht moest proeven en de zonsopgang laten zien. En dat allemaal in een korte tijd, want rond het middaguur de volgende dag zat ik alweer in de bus naar Tentena. Volgens maps.me een rit van zo’n 5 uur, maar maps.me houdt waarschijnlijk iets minder goed rekening met de bergen die we over moeten. Als je de route bekijkt is het één en al haarspeldbocht... Zo’n 9uur later kwam ik aan en ben ik op aanraden van de motorchauffeur naar een hotel gegaan. Dingen die in Nederland zo normaal zijn ervaarde ik hier echt als luxe; ik had wc-papier en een heuse douchekop (i.p.v. het bakje water over je hoofd). Wel een koude douche overigens...
Dinsdag heb ik een scooter gehuurd en zelf de mooie bergachtige omgeving een beetje verkend, het voelde als vrijheid. Niet meer achterop bij iemand die je met alle goede bedoelingen van alles wil laten zien maar daardoor ook alles voor je bepaald. Met de wifi kon ik ook het één en ander aan administratie doen en had ik zelfs tijd voor een filmpje en een dutje ;).
Woensdagochtend in zo’n 7uur met shared cars naar Ampana gereden waar ik werd opgewacht door Suray, mijn nieuwe host. We hebben Ampana bekeken, de zonsondergang gezien, gezongen en veel gepraat.
We hadden de vorige dag informatie ingewonnen over waar ik de volgende ochtend de boot moest nemen. Ik heb me daar door een bentor (variant van de tuktuk) naartoe laten brengen maar nee, we waren op de verkeerde plek. Zucht, oké, naar de andere haven dan maar. Daar moest ik naast het ticket ook opeens in een ander kantoortje komen om te registreren en een paar euro voor weet-ik-veel wat te betalen. Toen was ik eigenlijk al chagrijnig over hoe alles op zijn ‘Indonedisch’ gaat. Als laatste moest ik ook nog een ander kantoor om weer te registreren en te betalen. Niemand die je überhaupt vertelt dat je dit moet betalen of je kan uitleggen waar het dan precies voor is. Irritant! Op zulke momenten ben ik blij dat ik alleen reis, niemand op wie ik kan afreageren dus na een tijdje moet ik het wel van me af laten glijden…

Niets gaat hier op tijd en ik zou er langzamerhand aan gewend moeten zijn, maar ik ben toch te Europees vrees ik ;). Na 45 minuten vertraging bracht de boot me naar Wakai, één van de Togian Islands. Hier heb ik een nacht in een homestay doorgebracht omdat de publieke boot naar Una Una pas de volgende dag ging. Dit was een soort vrachtboot, dus geen stoelen en uiteindelijk was de vloer bezaaid met spullen én slapende mensen. Na opnieuw 75 minuten te laat te zijn vertrokken (en wat was het al warm ‘s ochtends vroeg!) kwam ik voor de lunch aan bij het duik’resort’. Ik had de tijd om een week te blijven, maar na 3 nachten had ik het wel gezien en wilde ik graag door. Ik heb budgettechnisch gezien slechts 3 duiken gemaakt, maar wel supermooi! Zoveel verscheidenheid in koraal, vissen, kleuren, vormen en andere waterdieren! De rest van de dagen heb ik gewandeld, geslapen, gelezen, geluierd, gekletst, film gekeken, gespeeld met 2 kittens; kortom, heerlijk rustig aan gedaan. Oh, en even ter info, ik heb zelden zo’n schitterende sterrenhemel gezien, wauw!

Maandagochtend heb ik de boot terug gepakt naar Wakai en daarna doorgegaan naar een ander eiland, Kadidiri. Hier heb ik ook 3 nachten geslapen en ik had ongeveer net zo´n programma als op Una Una minus het duiken en de kittens. Hier was echter een te lieve puppy!
Woensdag hebben we met een clubje van 7 mensen een uitstapje gemaakt, het was toch ook wel leuk om van het eiland af te zijn en nog meer van de Togian Islands te ontdekken. Na een vertraging van 3 uur, dit keer door een heftige onweersbui en regen, zijn we naar het jellyfish lake gegaan. Het was goed dat het had geregend want hierdoor kwamen alle stingless (!) jellyfishes omhoog waar je tussendoor kon zwemmen. Even voorzichtig met mijn hand geprobeerd, maar ze waren echt stingless ;). Daarna nog op 3 plekken geweest om te snorkelen. Niet persé heel bijzondere dingen gezien, maar wel leuk. Ik snorkel eigenlijk nooit dus het is weer eens wat anders.
Na de lunch op donderdag met 2 andere meiden terug gegaan naar Wakai waar we om 4uur de ferry hebben gepakt naar Gorontalo. Deze reis duurde al met al zo’n 14 uur. ‘s Ochtends vroeg kwamen we in Gorontalo aan en hebben we een shared car gepakt naar Manado, wat ons zo’n 10 uur kostte. Al met al een hele reis!

In Manado aangekomen ging ik naar mijn host Ray waar ik een rustige avond heb gehad. De volgende ochtend ontmoette ik op het busstation mijn volgende host, Gabby, en zijn we samen naar Bitung gereisd. Daar heb ik 2 nachten doorgebracht. Zaterdag zijn we op pad gegaan naar een nationaal park maar eenmaal daar aangekomen bleek dat ik als toerist 20x (!) zoveel entree moest betalen als een local. Ik ben inmiddels een soort van gewend aan de ‘toeristen’prijzen maar dit was wel echt buiten proportie, dus zijn we omgedraaid en hebben we de toeristische route naar huis genomen. Daarna heb ik urenlang tickets vergelijken en uiteindelijk iets geboekt naar Kuala Lumpur omdat ik vanwege mijn aflopende visum het land moet verlaten. Alles bij elkaar zo’n 500 euro, zonder de extra kosten van transport en verblijf. En dat allemaal omdat ze mij niet het goede visum hebben gegeven bij aankomst in Indonesië… Dit doet toch wel een beetje pijn, zoveel geld weggooien voor, gevoelsmatig, niets.

Zondag had ik mezelf uitgenodigd voor het bijwonen van de kerkdienst. Toen ik was aangekleed vroegen zowel Gabby als haar moeder wanneer ik me om ging kleden voor de kerk. Euh, dit is het beste wat ik heb. Blijkbaar niet goed genoeg want ik kreeg een tuniek en legging te leen van moeder, haha. De kerkdienst was leuk om mee te maken, weer heel anders dan de dienst in Makassar. Veel kleinschaliger, 3 meiden die dansten met tamboerijn en harde muziek. Na een bijna gebruikelijk fotosessie zijn we ‘s middags met een groep jongeren van de kerk naar de waterval geweest.
De volgende ochtend heb ik 3 duiken gemaakt in Lembeh. Dit staat bekend om de vreemde creaties die er rond zwemmen. Ik heb zoveel mooie dingen gezien! In eerste instantie denk je dat naar een blaadje, steen of koraal zit te kijken, maar dan blijken het zowaar dieren te zien. De twee ervaren duikers waarmee ik dook hebben dingen gezien die ze nog nooit hadden gezien, dus dat zegt wel iets. Ik heb een paar foto’s gekregen, maar helaas was mijn computergeheugen vol dus het is slechts een kleine impressie. En nooit zo mooi als ze in het echt zien. De bijzonderste dingen die ik heb gezien zijn hairy frogfish, batavia spadefish, octopus in een blikje, scorpionfish, cuttlefish, cardinalfish, toby’s, lionfish, pipefish, dragonet, cockatoo waspfish en mooie nudibranches.
Ik ben ‘s avonds terug gegaan naar Manado waar ik 2 nachten in een hostel heb doorgebracht.
Het ontbijt bestond uit wit brood met pindakaas, hagelslag en chocoladeopasta. Ik blij! Ik heb dit zeker niet gemist, maar als het er dan is… ‘s Middags een wandelingetje gemaakt, maar ik werd een beetje moe van alle mensen die me nariepen, dus ik heb me lekker in het hostel opgesloten.
Helaas mag ik op de komende vluchten naar Kuala Lumpur alleen handbagage meenemen dus ik heb van de weinige spullen die ik nog over heb nog minder weten te maken en hopelijk krijg ik het voor elkaar om van mijn tassen 1 tas te maken wat doorkan voor handbagage. Wordt vervolgd…

Opmerkelijkheden over Sulawesi:
– Ik heb de reis naar Sulawesi gemaakt aan bijna het eind van de het regenseizoen waardoor, zeker in het zuiden en midden, bijna elke dag regen was. Dit was eigenlijk niet erg want meestal konden we schuilen, was ik ergens binnen of onderweg en hield het binnen het uur op.
– De lokale bevolking wil over het algemeen niet bruin worden, een witte huid wordt als schoonheidsideaal gezien. Ik sta dan ook niet meer raar te kijken als ik mensen op een scooter zie met een jas of vest aan (meestal achterstevoren om enkel de armen te bedekken) en zelfs handschoenen, kun je je het voorstellen met minstens 30 graden…
– Op veel plekken waar ik ben geweest roepen mensen me dingen na en er zijn 2 dingen die ik vaak heb gehoord: ‘bulé’ wat zoiets betekent als buitenlander en ‘hello mister’, waarschijnlijk het enige Engels wat ze kennen. De leukste was ‘hello mister’, gevolgd door ‘I miss you’. Ik was alweer voorbij voordat ik kon reageren maar moest er erg om lachen.
– Mijn favoriete Indonesische gerecht is ‘gado gado’, wat ik relatief vaak heb gegeten. Daarnaast is de avocadojuice echt heerlijk!
– Sulawesi heeft ontzettend veel traditioneel eten. En dan heeft elk gebied ook nog zijn eigen specialiteiten. Veel is wel gefrituurd..
– Doordat hier zowat alles op de scooter wordt gedaan waren er dagen dat ik eigenlijk niets anders heb gedaan dan zitten. Die 10.000 stappen per dag heb ik zeker niet altijd gehaald…
– Aan lang tafelen doen ze niet echt.Vaak krijg je ook lauw of koud eten (maar das nog best prima ook).
– Waar Sabah (Borneo) bekend staat om het spotten van wilde dieren heb ik hier echt geen opvallend dier gezien. Het enige wat ik wilde spotten was de coconutcrab (google maar eens) maar die heb ik helaas niet gezien.
– Als je Sulawesi op de kaart bekijkt lijkt het een klein eiland, maar is het is heel uitgestrekt dus dat zijn aardig wat kilometers. En aangezien er veel bergen zijn (en slechte wegen) wordt de reistijd aanzienlijk verlengd. Het is in grootte het 11e eiland ter wereld. Het is 4x zo groot als Nederland en heeft ruim 17miljoen inwoners.
– Ik ben echt te lang voor Sulawesi. In eigenlijk alle lokale bussen zit ik behoorlijk opgepropt, mijn benen strak tegen de stoel van de voorganger en mijn hoofd tegen het plafond :). Ook op alle foto’s steken ik er met mijn lange lijf bovenuit.

Conclusie over Sulawesi:
Gek om te bedenken dat Indonesië totaal niet in beeld was om naartoe te gaan. Het plan ‘ooit’ was om na het Midden-Oosten richting Vietnam/Cambodja/Myanmar/Laos te reizen. In gesprekjes werd ik gewezen op Indonesië en langzamerhand werd ik enthousiast van het idee en ik heb er zeker geen spijt van! Indonesië is het 18e land van deze reis.
Wat is Sulawesi een onwijs mooi eiland! De mensen zijn zo vriendelijk, behulpzaam, bescheiden en puur. Veel dingen zijn hier way more back to basic, mooi om te zien en mee te maken. Ik leef al bijna 8 maanden uit mijn backpack en ik mis bijzonder weinig. Zoveel spullen heb ik tussendoor ook al naar huis gestuurd. Dingen die ik had ingepakt voor ‘je-weet-maar-nooit’ en ‘kan-handig-zijn’ maar ik in de prakijk helemaal niet nodig heb.
Door terug te gaan naar back to basic kun je sommige dingen, die je normaal als vanzelfsprekend beschouwd, zoveel meer waarderen. Een wc-pot, wc-papier, een doucheslang, of zelfs een warme douche. Reizen maakt je zoveel sterker en wijzer (gatsie, wat een wijze woorden).

Zonder de hulp en het gezelschap van alle couchsurfers en de mensen die ik heb ontmoet, had ik het eiland echt niet zo leren kennen als nu. De lokale mensen kunnen je juist de ins en outs over een land, cultuur en gebruiken vertellen.
Als ik alles alleen zou hebben gedaan zou het ook onwijs overweldigend zijn geweest. Onherkenbaar over straat is geen optie. Meestal is dat geen probleem en is het leuk, maar soms was het ook irritant.
Praktisch gezien was het zo fijn. Mensen die je halen/brengen, iets voor je regelen, het voor je vertalen of iets uitzoeken. Veel spreken geen Engels en veel informatie is ook gewoon niet bekend of niet te vinden. Alles alleen uit te moeten zoeken zou echt een klus zijn geweest en waarschijnlijk heel frustrerend!
Al met al echt een topervaring en zeker een aanrader!

De link naar de foto’s:
https://1drv.ms/f/s!Ar87NWIVlPefmhb8htdLeTzQafzv